Ngày ấy, khi làng còn chưa có đường bê tông, mỗi sáng tinh mơ người ta đã thấy bà Tư lom khom đẩy xe rau ra chợ huyện. Bà gầy guộc, lưng còng, tóc bạc sớm hơn người cùng tuổi, sống trong một căn nhà cấp bốn xập xệ bên mé ruộng.

Một hôm, người ta thấy bà dẫn về năm đứa bé lem luốc, gầy nhom như que củi, chẳng rõ bố mẹ là ai, chỉ biết chúng ngồi run rẩy ở gốc cây giữa phiên chợ sau một trận mưa lớn. Bà không đành lòng bỏ mặc. Bà mang chúng về, nấu nồi cháo lớn, lấy mền cũ đem ra giặt sạch, chia nhau nằm dưới một mái hiên chẳng đủ che nắng trọn buổi trưa.

Từ hôm đó, bà Tư thành “người đàn bà rảnh việc” trong mắt nhiều người. Ai cũng xì xào:

– “Già rồi còn lo chuyện bao đồng.”
– “Nuôi nổi thân bà đã khó, ôm thêm năm cái miệng ăn nữa!”

Nhưng bà Tư không quan tâm. Sáng sớm vẫn đẩy xe rau đi bán. Tối về lại lụi hụi nấu ăn, tắm giặt cho lũ nhỏ, dạy từng đứa đánh vần, viết chữ bằng mấy cuốn sách giáo khoa xin lại từ nhà trường.

Lúc bọn trẻ vào lớp 1, có đứa bị bạn trêu “không có họ hàng”, bà lẳng lặng đi họp phụ huynh. Cả trường nhìn bà – một người không máu mủ ruột rà – vẫn cặm cụi viết tên mình vào mục “cha mẹ học sinh”. Bà chỉ nói một câu:
– “Tụi nhỏ gọi tôi là bà, vậy là máu mủ rồi.”

Cuộc sống chẳng dễ dàng. Có năm mưa bão, ruộng ngập, rau trôi hết. Bà phải đi làm thuê phụ nhà người khác bốc hàng. Có lúc mệt quá, bà ngất bên vệ đường. Nhưng chỉ cần tỉnh dậy, bà lại hỏi:
– “Mấy đứa nhỏ ăn cơm chưa?”

18 năm trôi qua.

Năm cậu bé mồ côi ngày nào giờ đã thành năm người đàn ông trưởng thành. Một người là bác sĩ ở bệnh viện tỉnh. Một người là giáo viên dạy toán cấp 3. Một người đang làm kỹ sư xây dựng ở Sài Gòn. Một người mở tiệm sửa xe và còn lại – cậu út – vừa nhận được học bổng toàn phần du học.

Ngày cậu út ra sân bay, cả làng ngỡ ngàng khi thấy năm người con mặc áo sơ mi trắng, cùng cúi đầu tiễn bà cụ tóc bạc đứng giữa sân ga. Người ta xôn xao:

– “Đó là mấy đứa bà Tư nuôi à?”
– “Trời đất, vậy mà thành tài hết rồi!”

Vài ngày sau, người trong làng thấy chiếc xe tải dừng trước ngôi nhà cấp 4 cũ kỹ. Một ngôi nhà mới được xây lên ngay trên nền đất ấy – có mái ngói đỏ, sân gạch sạch sẽ, bên hiên treo lủng lẳng giỏ rau – nhưng giờ bà Tư không còn phải đi bán nữa.

Người ta hỏi bà có tự hào không. Bà cười, mắt mờ nhưng lòng rõ:
– “Chúng nó lớn lên thành người tử tế, là tôi đủ lời rồi.”

Không ai còn bảo bà “rảnh việc” nữa.
Người ta bắt đầu gọi bà là “người mẹ của làng”.