Hôm đó là lễ ăn hỏi.
Nhà trai chúng tôi đi 7 người, không xe sang, không váy vóc lộng lẫy. Mẹ tôi đội nón lá, mặc áo dài truyền thống, tay xách tráp bằng tay chứ không thuê đội bê tráp rình rang như người ta.

Vừa bước qua cổng, mẹ cô dâu hất hàm, bĩu môi rồi nói với hàng xóm đứng gần:

– “Trời ạ, mới nhìn đã biết nghèo. Nhìn cái dép, cái giỏ là biết không cùng đẳng cấp rồi.”

Câu nói đủ lớn để cả đoàn nghe thấy.

Không khí bỗng trĩu nặng. Bố tôi chau mày, anh em tôi ngượng chín mặt. Nhưng mẹ tôi thì vẫn bình thản, không nói gì, chỉ nhẹ mỉm cười, đặt tráp lên bàn và rót nước.

Buổi lễ diễn ra không mấy suôn sẻ.
Mẹ cô dâu tỏ thái độ khinh thường ra mặt. Đến lúc đưa sính lễ, bà còn cố tình ngồi khoanh tay, chẳng buồn tiếp chuyện ai.

Cho đến khi tôi đứng dậy xin phép hai bên thông gia được phát biểu vài lời, mẹ tôi nhẹ nhàng đứng lên, lấy từ túi ra một tập giấy A4 rồi đặt nhẹ xuống bàn trước mặt bà thông gia:

– “À chị ơi, cái nhà này hình như là sắp bị ngân hàng siết đúng không?
Chị thế chấp 3 năm chưa trả nổi lãi. Mà người cầm giấy nợ chính là tôi đấy. Nếu không tin thì chị xem giùm, giấy tờ gốc còn ở đây.”

Cả họ nhà gái chết lặng.
Mẹ cô dâu tay run run lật từng trang, gương mặt tái mét như tờ giấy. Căn nhà đang ngồi tổ chức lễ ăn hỏi này… sắp không còn mang tên bà nữa.

Mẹ tôi tiếp lời, giọng vẫn nhẹ nhàng:

– “Tôi chưa bao giờ chê con dâu tương lai. Nhưng tôi không nghĩ có ngày, người thiếu nợ tôi lại dám khinh con tôi nghèo.”

Không khí từ đó lật ngược 180 độ.
Mẹ cô dâu đổ mồ hôi lạnh, vội đứng dậy rót nước, gượng cười liên tục:

– “Chị thông cảm, nãy tôi đùa thôi, chị đừng để bụng…”

Nhưng đã muộn.
Mẹ tôi đứng lên:

– “Tôi đến đây để hỏi vợ cho con tôi, không phải đòi nợ. Nhưng nếu gia đình chị không biết tôn trọng, thì… mình gặp nhau ở tòa cũng được.”

Chúng tôi bỏ về ngay sau đó.
Vài hôm sau, nhà gái chủ động tìm tới, xin lỗi và cầu mong được tiếp tục hôn sự.

Nhưng mẹ tôi chỉ đáp một câu:

– “Nợ thì vẫn phải trả. Nhưng con tôi thì không thể trao cho người không biết tôn trọng người khác.”

Từ đó, mỗi khi ai nhắc đến câu “Mới nhìn đã biết nghèo”, cả làng lại nhớ đến buổi ăn hỏi năm ấy – nơi kẻ ngồi nhà lầu bị phơi trần thân phận đi vay, còn người mặc áo vải lại là chủ nợ im lặng nhưng đầy bản lĩnh.