Sáng thứ Hai, phòng giao dịch ngân hàng trên con phố trung tâm náo nhiệt hơn thường lệ. Trời vừa mưa, gió cuốn lá mục bay tấp vào tận bậc cửa. Trong không khí ngột ngạt của điều hòa và mùi giấy tờ ẩm mốc, một người đàn ông bước vào.

Chiếc áo khoác kaki sờn vai, quần jean bạc màu, giày thể thao bẩn sình. Mái tóc muối tiêu rối nhẹ. Gương mặt ông có phần khắc khổ, da ngăm rám nắng, nhưng đôi mắt lại ánh lên vẻ tĩnh tại lạ lùng.

Ông đứng trước quầy số 3.

“Chào chị,” ông nói, giọng chậm rãi, “Tôi muốn mở một tài khoản doanh nghiệp.”

Cô nhân viên ngân hàng tên Như, người phụ trách giao dịch hôm ấy, ngẩng đầu nhìn ông. Ánh mắt cô lập tức ánh lên sự đề phòng, xen chút khó chịu. Với kinh nghiệm ba năm làm việc tại phòng giao dịch chính, cô tin mình có thể “nhìn người đoán hồ sơ” chỉ trong vài giây.

“Anh… có mang theo giấy tờ không?” – Như hỏi, lướt qua chiếc điện thoại đặt khéo sau màn hình máy tính.

“Tôi có đem CMND và giấy đăng ký kinh doanh,” người đàn ông đáp, đưa ra một phong bì nhăn nheo.

Như liếc qua, rồi đặt xuống bàn.

“Anh chờ giúp tôi, hiện tại bộ phận khách hàng doanh nghiệp khá bận. Với lại…” – cô dừng lại, giọng đã dịu đi nhưng lạnh lùng – “anh nên hẹn trước, và… ăn mặc chỉnh tề hơn nếu muốn giao dịch loại này.”

Người đàn ông khẽ gật đầu. Ông nhìn quanh, thấy có nhiều bàn trống nhưng không nói gì. Đứng đợi mười lăm phút, vẫn không ai gọi. Ông lặng lẽ cất lại hồ sơ, khẽ nói “Cảm ơn”, rồi rời đi trong tiếng mưa lộp độp đổ xuống mái hiên ngân hàng.

Tuần sau.

Phòng họp tầng 12, trụ sở chính của ngân hàng tổ chức buổi rà soát định kỳ. Giám đốc điều hành – ông Trịnh – nổi tiếng nghiêm khắc nhưng công bằng, bất ngờ nêu ra một vụ việc nhỏ trong bản báo cáo đặc biệt.

“Ngày 6 tháng này,” ông nói, mắt không rời chiếc laptop, “một người khách quan trọng đến giao dịch ở phòng Chi nhánh Trung Tâm, không được hỗ trợ đầy đủ.”

Phó giám đốc phụ trách mảng vận hành bối rối: “Thưa, tôi không thấy báo cáo nào từ cấp dưới.”

“Vì ông ấy không báo,” giọng ông Trịnh trầm hơn, “ông ấy là người cải trang, do chính tôi cử đi khảo sát cách nhân viên đối xử với khách hàng không có vẻ bề ngoài sang trọng.”

Căn phòng lặng như tờ.

“Một nhân viên tên… Nguyễn Thu Như,” ông đọc rõ từng chữ, “đã từ chối tiếp nhận hồ sơ mở tài khoản doanh nghiệp vì… lý do hình thức.”

Phó giám đốc đổ mồ hôi lạnh. “Tôi sẽ làm việc lại ngay, thưa anh.”

“Không cần,” ông Trịnh xua tay, “Tôi đã ký quyết định điều chuyển chị ấy về phòng nội bộ. Thiếu khả năng thẩm định nhân sự quan trọng là điều không thể chấp nhận.”

Mọi người cúi đầu. Ai cũng biết ông Trịnh không dễ tha thứ những chuyện liên quan đến việc đánh giá người bằng vẻ bề ngoài. Ngày xưa, ông từng là một cậu bé bán báo trước cổng ngân hàng – nơi không ai thèm nhìn đến, cho đến khi một giám đốc già gọi lại, cho ông cơ hội đầu tiên.

Vài ngày sau, Như nhận được quyết định điều chuyển. Cô sốc. Cô từng là nhân viên tiêu biểu quý trước, vừa lên kế hoạch xin học thêm để chuyển sang phòng đầu tư.

Khi nhận thông báo, cô bật khóc. Không phải vì tiếc một vị trí tốt, mà là vì không hiểu mình đã sai ở đâu. Cô hỏi quản lý, người ta chỉ trả lời ngắn gọn: “Lãnh đạo cấp trên có lý do.”

Chỉ đến khi đồng nghiệp thì thầm kể lại: một “người cải trang” đã đến thử thách thái độ nhân viên, cô mới như người bị dội nước lạnh. Trong đầu cô hiện lại ánh mắt người đàn ông hôm đó – không trách móc, không nổi giận, chỉ trầm mặc rời đi.

Là ông ta sao?

Như đi tìm đoạn video từ camera an ninh, lén mở lại. Đúng là người đàn ông áo rách đó, nhưng khi phóng to khung hình, cô sững sờ: ánh mắt ấy – không thể là người bình thường. Đó là ánh mắt của người quen chỉ đạo, người từng nắm sinh mạng của những quyết định lớn.

Vài tuần sau, cô đọc được bản tin nội bộ: “Chủ tịch HĐQT Tập đoàn tài chính Trường Lâm – ông Trịnh Hoàng Minh – vừa trở về sau một thời gian dài làm việc ở chi nhánh nước ngoài. Trong dịp này, ông trực tiếp khảo sát chất lượng phục vụ của các phòng giao dịch trên toàn quốc.”

Họ Trịnh. Chính là ông ta.

Hai năm sau.

Trong một hội thảo lớn của ngành ngân hàng, Như – lúc này là trợ lý phân tích dữ liệu ở bộ phận back office – được phân công đi cùng trưởng phòng dự sự kiện. Cô đứng ở một góc, lặng lẽ ghi chép.

Người phát biểu chính không ai khác chính là ông Trịnh – vị chủ tịch từng làm thay đổi cả quỹ đạo cuộc đời cô.

Khi buổi lễ kết thúc, ông đi ngang qua. Như cúi chào. Ông dừng lại, nhìn cô vài giây, rồi mỉm cười rất nhẹ.

“Cô đã học được điều gì suốt hai năm qua?”

Như ngẩng lên. Đôi mắt cô không còn bối rối hay oán giận. Cô mím môi.

“Rằng mỗi người bước qua cuộc đời mình, dù trong bộ dạng nào, đều có thể là một bài học đáng giá.”

Ông gật đầu, ánh nhìn dịu lại.

“Cô biết không,” ông nói nhỏ, “ngày hôm đó, tôi không giận cô. Tôi chỉ giận bản thân mình đã từng giống vậy, khi nghĩ một đôi giày sạch hơn sẽ khiến mình tốt hơn người khác.”

Ông quay đi. Bóng ông lẫn vào đám đông, vẫn giản dị như lần đầu tiên cô gặp, dù ánh đèn đã sáng lên rất nhiều lần dưới chân ông.

Còn Như, khi trở lại văn phòng ngày hôm sau, cô tự tay viết một bản hướng dẫn tiếp khách mới, dán ở góc bàn mọi nhân viên:
“Mỗi ánh nhìn là một cơ hội. Đừng đánh mất nó vì một chiếc áo rách.”